Η δίκη

Μια οποιαδήποτε κριτική στη σκηνοθετική ματιά του Άρη Μπινιάρη πάνω στη Δίκη του Φραντς Κάφκα οφείλει, κατά τη γνώμη μου, να ξεκινά από το ίδιο το κείμενο. Ένα κείμενο σκοτεινό, που καλλιεργεί συστηματικά την ασάφεια και αντιστέκεται σε κάθε απόπειρα οριστικής ερμηνείας. Η αλήθεια είναι ότι χρειάστηκε να καταφύγω εκ νέου στο πρωτότυπο για να μπορέσω να το ξαναθυμηθώ και να αποτιμήσω με μεγαλύτερη συνέπεια την παράσταση.

Η Δίκη είναι τυπικά ένα μυθιστόρημα, στερείται όμως βασικών γνωρισμάτων του είδους, όπως η συνεκτική πλοκή ή η ψυχολογική εμβάθυνση των χαρακτήρων. Δεν διαθέτει συμβατική αρχή, μέση και τέλος, ίσως γιατί στόχος του Κάφκα είναι να αναδείξει την απουσία τελεολογικής συνέπειας στον τρόπο άσκησης της εξουσίας. Το έργο ξεκινά απότομα, εξελίσσεται σε θολά νερά και ολοκληρώνεται με έναν τρόπο εξίσου παράλογο. Ο Γιόζεφ Κ. συλλαμβάνεται χωρίς αιτία, κρατείται και ανακρίνεται χωρίς ποτέ να του δοθεί ουσιαστικά ο λόγος, και με την ίδια παράλογη συνέπεια, οδηγείται στο τέλος του. Οι συνέπειες καταπίνουν τον πρωταγωνιστή πριν καν προλάβει να κατανοήσει την απαρχή τους. Το κείμενο προσφέρεται για πολλαπλές αναγνώσεις: πολιτική, υπό το πρίσμα του εκμηδενισμού του ατόμου από την κρατική εξουσία και τα ασφυκτικά, γραφειοκρατικά της πλοκάμια, αλλά και υπαρξιακή, ως αφήγηση της συντριβής του ανθρώπου απέναντι σε μια απρόσωπη, αδιαπραγμάτευτη αρχή.  

Εκείνο που παραμένει σταθερό στο συγκεκριμένο έργο του Κάφκα, είναι η πυρετώδης αγωνία που γεννά η διαρκής αναβολή της κατανόησης, καθώς και η συγκεχυμένη αίσθηση ενοχής. Μιας ενοχής όχι νομικής, αλλά υπαρξιακής φύσεως, που δεν απευθύνεται στη λογική, αλλά στη συνείδηση του "κατηγορούμενου". Η δικαιοσύνη στο έργο του Κάφκα, δεν έλκεται από μια πράξη, αλλά από την ίδια την ένοχη συνείδηση. Μια ενοχή η οποία επιβάλλεται σχεδόν αυτόματα στο άτομο, ήδη από το γεγονός της σύλληψής του και στη συνέχεια καλλιεργείται σε αυτό με τρόπο ύπουλο και υπόγειο. Από τη στιγμή που ο ήρωας διερωτάται "τι έχω κάνει;" έχει ήδη αποδεχθεί την ανωτερότητα της εξουσίας έναντι της προσωπικής του αλήθειας, την οποία και θέτει υπό αμφισβήτηση. Έχει ήδη σταθεί έξω από τις Πύλες του Νόμου, για να επικαλεστώ τον μύθο που αφηγείται το ίδιο το έργο, και περιμένει την άδεια να εισέλθει.

Αν δεχθούμε, λοιπόν, ότι η ερμηνευτική ασάφεια και το κλειστοφοβικό, πυρετικό αίσθημα παγίδευσης, αποτελούν δομικά στοιχεία του Καφκικού σύμπαντος, τότε ο Άρης Μπινιάρης κατορθώνει να τα αποδώσει στη σκηνή με αξιοσημείωτη συνέπεια. Η σκηνοθεσία του δημιουργεί τις συνθήκες ενός εγκλεισμού, που είναι πρωτίστως εσωτερικός. Και λέω εσωτερικός, διότι από ένα σημείο και μετά ο υπόδικος παύει να επιθυμεί τη διαφυγή του. Η ενοχή έχει εγκατασταθεί μέσα του. Όπου κι αν βρεθεί, τη φέρει μαζί του.

Η χορογραφημένη κίνηση των ηθοποιών, χαρακτηριστικό γνώρισμα της σκηνοθετικής αντίληψης  του Μπινιάρη, τα κοστούμια, οι μάσκες, τα αξεσουάρ, οι φωτισμοί, η μουσική, δεν λειτουργούν ως απλά αισθητικά ευρήματα, αλλά αποκτούν σαφή σημειολογική βαρύτητα. Οι δε ηθοποιοί, ανεξαρτήτως μεγέθους ρόλου, συμβάλλουν ο καθένας ξεχωριστά στη σύνθεση της τελικής εικόνας. Όλοι εμφανίζονται ως εξαρτήματα μιας καλοκουρδισμένης μηχανής, σχεδιασμένης να οδηγεί τον κατηγορούμενο στην απόγνωση και ενσαρκώνουν μπροστά στα μάτια μας το απρόσωπο τέρας της κρατικής εξουσίας. Σαν γρανάζια γυρίζουν στη σκηνή, γρανάζια που δυστυχώς μοιάζουν ανίδεα, μπορεί και αδιάφορα, ως προς τον τελικό σκοπό ή την ηθική της μηχανής που υποστηρίζουν. Και ίσως εδώ να βρίσκεται και η πιο καίρια απάντηση που ζητά η Δίκη: απάντηση όχι τόσο στο ερώτημα "τι έχω κάνει;", όσο στο "γιατί υπακούω;". Μια απάντηση που δεν αφορά μόνο τον κατηγορούμενο, αλλά εξίσου εκείνους που τον κατηγορούν και τελικά, τον ίδιο τον θεατή.

Ταυτότητα της παράστασης:

Θέατρο ΑRK

Κείμενο: F. Kafka

Μετάφραση: Γιάννης Βαλούρδος

Διασκευή - Σκηνοθεσία - Σχεδιασμός Σκηνικού: Άρης Μπινιάρης

Δραματουργία: Σοφία Ευτυχιάδου

Μουσική σύνθεση: Τζεφ Βάγγερ

Κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη

Κίνηση- Χορογραφία: Αλέξανδρος Σταυρόπουλος

Σχεδιασμός φωτισμών: Στέφανος Δρουσιώτης

Αρχιτεκτονικά σχέδια, μελέτη και εφαρμογή σκηνικού: Αγγελίνα Παπαχατζάκη

Σχεδιασμός ήχου: Νικόλας Καζάζης

Σχεδιασμός κομμώσεων: Θωμάς Γαλαζούλας

Σχεδιασμός μακιγιάζ: Olga Faleichyk

Βοηθός Σκηνοθέτη: Gelly Pedefu

Βοηθός Ενδυματολόγου: Ιωάννα Καλαβρού               

Βοηθός Χορογράφου : Κατερίνα Αγγελακοπούλου

Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή

Promo artwork - βίντεο: Θωμάς Παλυβός

Επικοινωνία- Γραφείο τύπου: Μαρία Τσολάκη

Social Media– Διαφήμιση: Renegade Media, Βασίλης Ζαρκαδούλας

Διεύθυνση Παραγωγής: Έφη Πανουργιά

Παραγωγή: ΤΕΧΝΗΧΩΡΟΣ

 

Παίζουν (με αλφαβητική σειρά):

Εβίτα Αγαΐτση,  Αλέξης Βιδαλάκης,  Αγγελική Δεληθανάση,  Θανάσης Ισιδώρου,  Βασίλης Καζής,  Κωνσταντίνος Μαγκλάρας, Κλέαρχος Παπαγεωργίου,  Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος,  Σωτήρης Τσακομίδης, Νικόλας Χατζηβασιλειάδης