Το Υπόγειο

Το μυθιστόρημα του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι, ανεβαίνει για δεύτερη χρονιά στο Θέατρο Βαφείο. Μια παράσταση ατμοσφαιρική, όπου η λιτή σκηνοθεσία, "κουμπώνει" τέλεια με τη δωρική παρουσία των δύο ηθοποιών. Η φωνή του Στέργιου Ιωάννου, ξετυλίγεται σαν βελούδο στο χώρο και η εύθραυστη ομορφιά της Φιλίππας Κουτούπα, ενσαρκώνει άψογα την εικόνα της νεαρής πόρνης με την τρυφερή, συμπονετική, μα και περήφανη ψυχή. 

Το έργο, γραμμένο το 1864, θεωρείται πρόδρομος των μεγάλων μυθιστορημάτων του συγγραφέα, και από πολλούς κριτικούς λογίζεται ως το πρώτο υπαρξιστικό μυθιστόρημα. Ήρωάς του, ένας σαραντάχρονος δημόσιος υπάλληλος, που μια αναπάντεχη, μικρή κληρονομιά, του επέτρεψε να παραιτηθεί από την βαρετή δουλειά του και να μένει μόνος, σε ένα υπόγειο δωμάτιο στην Πετρούπολη. Ο ήρωας επιδίδεται σε μια πρωτοφανή επίθεση εναντίον του εαυτού του, τον οποίο περιγράφει ως κακό, διεφθαρμένο, άσχημο, αν και δεν του λείπει η μόρφωση. Αντιθέτως, αυτή η μόρφωση είναι που καθιστά την επίγνωση με την οποία διάγει το βίο του δυνατή και τον κάνει σχεδόν να  απολαμβάνει την παρακμή του, την οποία θεωρεί φυσική και αναγκαία. Ισχυρίζεται ότι ήταν εσκεμμένα δυσάρεστος με τους ανθρώπους γύρω του, και σαν μορφή αυτοτιμωρίας, επιλέγει να μην φροντίζει στον εαυτό του, αν και πάσχει από χρόνια ηπατική νόσο.  Αυτή η χωρίς έλεος αυτοκριτική έχει αναδείξει τον πρωταγωνιστή του Ντοστογιέφσκι σε έναν από τους μεγαλύτερους αντι-ήρωες της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας.  Μέσα στο ίδιο πνεύμα, αυτό της ασίγαστης ανάγκης να τιμωρεί τον εαυτό του, έρχεται και η άρνησή του να δεχτεί κοντά του τη Λίζα, την νεαρή πόρνη, που ένα βράδυ, όντας μεθυσμένος, κοιμήθηκε μαζί της και προσπάθησε να την πείσει να αφήσει τον σάπιο κόσμο του πληρωμένου έρωτα και να αναζητήσει την αληθινή αγάπη, αφήνοντας να εννοηθεί ότι αυτός θα μπορούσε να της την προσφέρει. Η ειρωνεία και η σκληρότητα με την οποία την αντιμετωπίζει, δεν πληγώνουν μόνο τη νεαρή κοπέλα, αλλά δείχνουν την εκδικητική μανία απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό, που επιλέγει τη μοναξιά ενώ του προσφέρεται η συντροφικότητα.

Η θεατρική μεταφορά της Μάρως Βαμβουνάκη, καταφέρνει να φέρει στη σκηνή συμπυκνωμένη την υπαρξιακή διάσταση του κειμένου. Μα σε αυτή ακριβώς τη συμπύκνωση έγκειται κατ' εμέ το πρόβλημα. Το κείμενο του Ντοστογιέφσκι είναι βαθιά φιλοσοφικό, με ψυχολογικές και υπαρξιακές διαστάσεις. Είναι ένα έργο που και ως αναγνώστης ακόμα, χρειάζεται να γυρίσεις πίσω και να ξαναδιαβάσεις τα γραφόμενα. Θεωρώ λοιπόν δύσκολο να καταφέρει κάποιος να κατανοήσει σε βάθος τους χαρακτήρες, να καρπωθεί τα νοήματα, να καθρεφτιστεί, χωρίς προηγουμένως να έχει διαβάσει επιμελώς το πρωτότυπο. Αισθάνθηκα πολλές φορές την ανάγκη ενός rewind που θα μου επέτρεπε να ξανακούω και να κατανοήσω αυτό που λέει ο πρωταγωνιστής. Η εξομολόγησή του, που πολλές φορές παίρνει τη μορφή ροής συνείδησης, σε παρασέρνει, χωρίς απαραίτητα να σου επιτρέπει να κολυμπήσεις μέσα της. Το θέατρο όμως δεν έχει rewind. Και αυτό είναι η μεγάλη του πρόκληση. Όλα συμβαίνουν σε ένα αδιάλειπτο παρόν. Ηθοποιός και θεατής, διαθέτουν τον μόνο ίσως κοινό πόρο που έχουν ώστε να επικοινωνήσουν: το παρόν τους. Η επικοινωνία πρέπει να συμβεί μέσα στο θεατρικό χρόνο. Χωρίς προαπαιτούμενα, χωρίς την ανάγκη για εκ των υστέρων εξηγήσεις. 

Πάρα λοιπόν το άρτιο σκηνοθετικά και υποκριτικά αποτέλεσμα, η μεταφορά δεν καταφέρνει, κατ' εμέ, να ξεπεράσει τον σκόπελο που θέτει το ανέβασμα ενός έργου που έχει γραφεί κατεξοχήν για να διαβαστεί και όχι για να παιχτεί.

Ταυτότητα της παράστασης:

Θέατρο Βαφείο - Λάκης Καραλής

Κείμενο: Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι

Θεατρική μεταφορά: Μάρω Βαμβουνάκη

Σκηνοθεσία & Φωτισμοί: Στέργιος Ιωάννου

Επικοινωνία: Άντζυ Νομικού (angienomikou@gmail.com)

Παραγωγή: Δρώμενων Θέασις

ΕΡΜΗΝΕΥΟΥΝ

Άνθρωπος του Υπογείου: Στέργιος Ιωάννου

Λίζα: Φιλίππα Κουτούπα